ویتامین ث

ویتامین ث یا همون اسید اسکوربیک از بین ویتامینا از همه بیشتر مورد توجه خواص و عوامه. ویتامین ث برای خیلی از ما یعنی دوای سرما خوردگی. منشاء این باور برمی گرده به کتاب “ویتامین ث و سرماخوردگی” نوشته لاینوس پاولینگ به سال ۱۹۷۰٫ برای اولین بار این پاولینگ بود که تو کتابش مصرف زیاد ویتامین ث رو برای کاهش احتمال ابتلا و شدت سرماخوردگی پیشنهاد کرده بود. درست بعد از انتشار این کتاب بود که فروش مکملهای غذایی شامل ویتامین ث رشد چشمگیری پیدا کرد و هنوزم ادامه داره. با اینکه دانشمندا هنوز دلیل محکمی پیدا نکردن که ویتامین ث احتمال ابتلا به سرما خوردگی رو کاهش می ده ولی خیلی از مردم هستن که واقعاً به این مطلب اعتقاد دارن. واقعیت مطلبم اینه که الان مدارکی هستش که نشون می ده ویتامین ث میتونه رو کاهش زمان دوره و شدت سرما خوردگی تاثیر داشته باشه.

اما اول داستان ویتامین ث برمی گرده به چندین قرن قبلتر که قرائنی دال بر ثبت بیماری اسکوربیت به دست اومده. اسکوربیت یه جور مریضیه که علائمش ضعف عضلانی، رخوت و سستی، مشکل در بهبود زخمها و خونریزی از لثه هاست. رد اسکوربیت رو میشه تو اسناد به دست اومده از قبل از میلاد مسیح پیدا کرد. تو وقایع نگاریهای مربوط به سفرهای دریایی قرن شانزدهم مثل سفرنامه ماژلان هم میشه نمونه های زیادی از ابتلا به اسکوربیت رو شناسایی کرد. گزاراشای مربوط به کاشفان قطب جنوب هم نشون می ده که چه طور کاپیتان اسکات و افرادش قربانی این بیماری شدن.

پزشکان تقریباً از همون سالهای دور سعی کردن که روشهایی رو برای معالجه این بیماری پشنهاد کنن. برای مثال تجویز سالادها، میوه جات، سبزیجات، ترشی کلم، پیاز و آبجوی دانه خردل و … در این شمار هستن. ژاک کارتیه، کاشف فرانسوِی کانادا، در سفرنامه خودش (سالهای ۱۵۳۰) به این مطلب اشاره داره که چطوری سرخپوستای نیوفونلند برای معالجه بیماری رازآلود افرادش از جوانه های سبز رنگ یک نوع درخت صنوبر استفاده کردن^۱.

اما حتی تا ۲۰۰ سال بعد از سفرهای کارتیه، بیماری اسکوربیت کابوس مرگ خدمه کشتی ها در سفرهای دریایی طولانی بوده تا اینکه پزشک بریتانیایی، جیمز لیند، روش معالجه اسکوربیت را پیدا کرد. لیند با تکیه بر این باور قدیمی که مواد اسیدی و ترش مزه باعث کاهش اثرات بیماری می شن، تاثیر شش ماده مختلف رو روی شش گروه از ملوانان مبتلا آزمایش کرد. تو هر گروه دو ملوان بیمار علاوه بر جیره غذایی روزمره کشتی، مواد مورد آزمایش لیند را مصرف می کردن. به گروه اول یکی از ترکیبات اسید سولفوریک، به گروه دوم شراب سیب، به گروه سوم آب دریا، به گروه چهارم سرکه، به گروه پنجم ترکیبی از سیر، دانه خردل، نوعی صمغ و مواد دیگر و در نهایت به گروه ششم هر روز دو عدد پرتقال و یک عدد لیمو داده می شد (خوش به حال گروه ششم!).

لیند متوجه شد که افراد گروه ششم که از مرکبات تغذیه می کردن، به سرعت و ظرف شش روز کاملاً خوب شدن. ملوانایی هم که بهشون شراب سیب داده شده بود، بعد از دو هفته علائمی از بهبودی رو نشون دادن، اما بقیه هیچ فرقی نکردن.

با وجود انتشار یافته های لیند، ۵۰ سال طول کشید تا ناوگان بریتانیا آب لیمو را به رژیم غذایی ملوانان اضافه کنه و به دست آوردن ویتامین ث خالص نیز تا سال ۱۹۳۲ محقق نشد. در آن زمان نام این اسید تازه کشف شده را اسید هگزورونیک گذاشتن و بعدها نام اسید اسکوربیک (تداعی گر بیماری اسکوربیت) رو روش گذاشتن. البته جلوگیری از ابتلا به بیماری اسکوربیت تنها خاصیت ویتامین ث نیست و این ویتامین خواص زیاد دیگه ای هم داره.

یه خاصیت مهم ویتامین ث نقشیه که تو شکل گیری و ترمیم کلاژن داره. کلاژن یه پروتئینه که سلولها و بافتهای بدن رو کنار هم نیگه می داره. کلاژن ترکیب اصلی رگها، پوست، تاندونا و رباطها است. ویتامین ث تو رشد دندونا و استخونا هم نقش داره. علاوه بر همه اینها ویتامین ث واسه سنتز بعضی از هورمونا مثل تیروئید هم لازمه. ویتامین ث به جذب آهن و کلسیم تو بدن هم کمک می کنه. ویتامین ث یه آنتی اکسیدان مهم به حساب می آد. ویتامین ث با رادیکالهای آزاد ترکیب می شه و جلوی اکسید شدن سلولهای بدن رو می گیره. از ویتامین ث به عنوان نگهدارنده و عامل بازدارنده در برابر تغییر رنگ مواد غذای هم استفاده می شه.

ویتامین ث مثل ویتامینهای ب جزو ویتامینهای محلول تو آبه. واسه همینم، مثل باقی ویتامینهای محلول تو آب، مصرف زیادش اثرات بد شناخته شده مهمی نداره و راحت دفع می شه. بدیش اینه که ویتامین ث اضافی تو بدن ذخیره نمی شه و باید به صورت روزانه تامین بشه. افراد بالغ روزانه به ۶۰ میلی گرم ویتامین ث نیاز دارن. ویتامین ث خیلی تحمل گرما رو نداره و معمولاً تو پخت و پز از بین میره. حتی خرد کردن سبزیجات می تونه باعث از بین رفتن ویتامین ث بشه. واسه همینم مهمترین منبع تامین ویتامین ث، میوه ها و سبزیجات تازه و خام هستن. مرکبات مثل پرتقال، گریپ فروت، لیمو ترش و لیمو شیرین، همونطوریکه همه مون می دونیم، پر از ویتامین ث هستن. به غیر از اینا توت فرنگی، کیوی، و خیلی از میوه های شیرین دیگه هم ویتامین ث دارن. فلفل سبز، گوجه فرنگی، اسفناج، گل کلم، پیاز، شلغم، حتی سیب زمینی و اغلب سبزیجات منابع خوبی برای تامین ویتامین ث مورد نیاز بدن هستن.

^۱– فرانسوی ها نام این درخت را arbor vitae به معنی درخت